Sedzia | twojsedzia

Sędzia – funkcjonariusz publiczny uprawniony do orzekania w sprawach należących do właściwości sądów i trybunałów, na zasadach niezawisłości i bezstronności.

Status prawny sędziego w Polsce

Od 1989 sędziów powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

W Polsce pozycję ustrojową sędziów, ich prawa i obowiązki, zasady powoływania i odwoływania na stanowiska oraz wynagradzania regulują:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2052),
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.),
Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 ze zm.),
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. z 1997 r. Nr 117, poz. 753 ze zm.),
Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643),
Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925).

Do podstawowych ustrojowych zasad związanych z tym zawodem należą, we wszystkich rodzajach sądownictwa:

niezawisłość,
nieusuwalność,
niedopuszczalność przeniesienia na inne miejsce służbowe bez zgody sędziego (z wyjątkami),
immunitet formalno-materialny.

Atrybuty te nie dotyczą w pełnym zakresie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, którzy wybierani są przez Sejm na kadencje (nie pełnią służby bezterminowo) oraz w niewielkim zakresie dotyczą sędziów Trybunału Stanu, którzy pełnią te funkcje niezawodowo, jako że Trybunał Stanu orzeka tylko w przypadku potrzeby zwołania go i sędziami, wybieranymi również na kadencje, są prawnicy wykonujący inne zawody.

Sędziowie sądów powszechnych

Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto:

posiada obywatelstwo polskie,
korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
jest nieskazitelnego charakteru,
ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
ukończył 29 lat,
złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,
ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował w charakterze asesora prokuratorskiego – co najmniej przez trzy lata przed wystąpieniem o powołanie na stanowisko sędziego.

Wymogi co do złożenia egzaminu bądź ukończenia aplikacji sędziowskiej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracy w charakterze asesora prokuratorskiego – co najmniej przez trzy lata przed wystąpieniem o powołanie na stanowisko sędziego nie dotyczą osób, które przed powołaniem wykonywały przez odpowiedni okres niektóre inne zawody prawnicze (art. 61 § 2–5 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych).

Przepisy te nie w pełni jeszcze funkcjonują, jako że aplikacji sędziowskiej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury nie ukończył jeszcze nikt (została ona powołana niedawno).

Odpowiednio wyższe wymagania co do wspomnianych okresów przepracowanych na innych stanowiskach, jak i co do granicy wieku, obowiązują kandydatów na sędziów sądów okręgowych i apelacyjnych.

Czas pracy sędziego jest nienormowany – określony jest wymiarem jego zadań.

Uprawnienia socjalne sędziego

Jest to jedyna grupa zawodowa, która w Konstytucji zagwarantowane ma uposażenie i warunki pracy odpowiadające godności urzędu.

Zgodnie z przepisami art. 69 Prawa o ustroju sądów powszechnych sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia, chyba że nie później niż na sześć miesięcy przed ukończeniem 65 roku życia oświadczy Ministrowi Sprawiedliwości wolę dalszego zajmowania stanowiska. Ponadto sędzia może przejść na swój wniosek w stan spoczynku, po ukończeniu 55 lat przez kobietę, jeżeli przepracowała na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat, a 60 lat przez mężczyznę, jeżeli przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 30 lat.

Sędzia może być, na mocy decyzji Krajowej Rady Sądownictwa, przeniesiony wcześniej w stan spoczynku jeżeli z powodu choroby lub utraty sił uznany został przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego albo jeżeli z powodu choroby lub płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nie pełnił służby przez okres roku.

Odpowiedzialność dyscyplinarna

Za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych i uchybienia godności urzędu, sędzia odpowiada dyscyplinarnie.

Karami dyscyplinarnymi są:

upomnienie,
nagana,
usunięcie z zajmowanej funkcji,
przeniesienie na inne miejsce służbowe,
złożenie sędziego z urzędu.

Od 2007 do maja 2012 sądy dyscyplinarne pierwszej instancji wydały wyroki w 388 sprawach wydalając z zawodu 15 sędziów. 21 przeniesiono, 8 usunięto z zajmowanych funkcji, 68 otrzymało naganę, 94 upomnienie.

Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych sędziów sądów powszechnych są powołane sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy działające jako sądy dyscyplinarne. W sprawach dyscyplinarnych sędziów sądów administracyjnych, w tym sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego powołany jest Naczelny Sąd Administracyjny, który działa zarówno jako sąd pierwszej jak i drugiej instancji. W sprawach sędziów sądów wojskowych orzekają jako sądy dyscyplinarne wojskowe sądy okręgowei Sąd Najwyższy Izba Wojskowa.

W sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu Najwyższego orzeka w obu instancjach Sąd Najwyższy, zaś w sprawach sędziów Trybunału Konstytucyjnego – ten Trybunał w obu instancjach.